Wpływ Separacji od Rodziców na Rozwój Emocjonalny Dzieci
Wprowadzenie do Badania Zaburzeń Więzi
Rene Spitz i Kathrine Wolf po drugiej wojnie światowej prowadzili obserwację około 100 niemowląt samotnych matek. Dzieci te, aż do ukończenia 6-8 miesięcy, znajdowały się pod opieką własnych matek. Następnie, w wyniku niesprzyjających okoliczności, nastąpiła separacja trwająca nieprzerwanie przez 3 miesiące, podczas których dzieci nie widywały swoich matek lub widywały je bardzo rzadko, najczęściej raz w tygodniu.
Międzynarodowy Kontekst Badań nad Zaburzeniami Więzi
W Polsce, badania o zachowaniu dzieci w szpitalach prowadzone były przez Olechnowicz i Bielicką (1963).
We Francji, Jenny Aubry (1955) i jej współpracownicy obserwowali grupę małych dzieci (ok. 2 roku życia) w całodobowych żłobkach.
Charakterystyka Badanych Grup Dzieci
Dzieci będące obiektami rozmaitych obserwacji cechowała duża różnorodność: były w różnym wieku, pochodziły z rozmaitych rodzin, przebywały w różnych instytucjach, gdzie otaczano je bardzo zróżnicowaną opieką. Również długość czasu, jaką spędzały z dala od domu, była różna.
Jednolite Ustalenia z Różnorodnych Badań
Pomimo wszystkich tych różnic i pomimo z jedno odmiennego zawodowego przygotowania i oczekiwań obserwatorów, mamy do czynienia jednakowymi ustaleniami pochodzącymi z tych badań.
Typowe Reakcje Dzieci na Separację
Dzieci po ukończeniu 6 miesięcy, które znajdowały się w sytuacji separacji od matki, przejawiały tendencję do reagowania w pewien typowy sposób.
Fazy Reakcji Dzieci na Separację
- Faza Protestu
Pierwsza faza – protestu, może rozpoczynać się natychmiast lub występować z opóźnieniem; trwała ona od kilku godzin do tygodnia albo i dłużej. W fazie protestu, małe dziecko wydawało się pozostać w stanie przedłużonego stresu z powodu utraty matki; usiłowało ją odzyskać, w pełni angażując wszelkie środki – często głośno płakało, potrząsało łóżeczkiem; rzucało zabawkami. Reagowało na każdy dźwięk, wypatrując wszystkiego, co może okazać się matką. Całe zachowanie sugerowało przeświadczenie, że wierzyło, iż mama powróci. Międzyczasie odrzucało wszystkie alternatywne figury oferujące zastąpienie matki. - Faza Rozpaczy
W fazie rozpaczy, która następowała po proteście, zainteresowanie zaginioną matką wciąż było widoczne, choć w zachowaniu dziecka widać było narastającą bezradność. Aktywność fizyczna osłabła lub ustawała; dziecko zaczynało płakać w sposób jednostajny lub przerywany, było wycofane i bierne; nie domagało się niczego od ludzi w swoim otoczeniu i sprawiało wrażenie, jakby znajdowało się w stanie głębokiego żalu. - Faza Odłączenia
W fazie odłączenia, dziecko nie odrzucało już opiekunek, akceptowało ich opiekę oraz przynoszone przez nie pożywienie i zabawki; nawet się uśmiechało i zachowywało całkiem poprawnie. Niektórym obserwatorom ta odmiana wydała się zadowalająca. Gdy jednak w odwiedziny przyszła matka, można było zauważyć, że nie wszystko wyglądało tak, jak powinno. W zachowaniu dziecka uderzał brak zainteresowania charakterystycznego dla silnej więzi z matką, dziecko robiło wrażenie, jakby ją ledwie znało; nie przytulało się do niej, nie przywierało z całej siły, odwracało się i wyglądało, jakby utraciło nią wszelkie zainteresowanie.
Długoterminowe Skutki Separacji
Jeżeli rozłąka z matką przedłużała się, to przelotnie dziecko przywiązywało się do kolejnych opiekunek, pielęgniarek, figur zastępujących matkę. Z czasem przestało przywiązywać się do kogokolwiek. Głównie dziecko koncentrowało się na sobie i zamiast kierować swoje pragnienia i uczucia ku ludziom, stawało się zaabsorbowane przedmiotami materialnymi, takimi jak słodycze, zabawki, jedzenie. Dziecko, które doszło do tego stadium, nie martwiło się już, kiedy zmieniały się lub odchodziły opiekunki, zaprzestało okazywania uczucia, gdy w dniu jego odwiedzin pojawiali się a potem znikali jego rodzice. Dla nich z kolei bolesne było uświadomienie sobie, że choć dziecko okazywało żywe zainteresowanie przyniesionymi przez nich prezentami, niewiele interesowało się nim jako ludźmi.
Znaczenie Więzi i Skutki Jej Zaburzeń
Zachowanie to określa się jako wycofanie lub odłączenie, czyli zaprzeczenie przywiązania. Im bardziej izolowane jest dziecko od matki, od rodziców, tym bardziej jest ono skazane na przedłużony stres.